Dieren in boeken en verhalen

Fabels zijn verhalen waarin dieren de hoofdrol spelen. Het zijn korte, fictieve verhalen die ons een levensles willen vertellen. Fabels zijn soms in proza maar zijn toch vooral bekend in dichtvorm. De verhalen beogen de lezer iets te leren over menselijk gedrag of over het gedrag van bepaalde personen. Alle personages zijn dieren en deze dieren hebben stuk voor stuk menselijke eigenschappen. Door dieren in plaats van mensen te laten optreden in het verhaal kun je je kritiek op een veilige manier naar buiten brengen want er kan niet worden bewezen om welke mensen het hier precies gaat. 

In het oude Griekenland schreef de dichter Aesopus (600 voor Chr.) al fabels. Een van zijn bekendste fabels is De haas en de schildpad. In dit verhaal besluiten de twee dieren om samen een wedloop te houden. De haas verwacht deze wedstrijd gemakkelijk te kunnen winnen en spant zich dan ook totaal niet in. Hij denkt zelfs dat hij onderweg nog voldoende tijd heeft om een dutje te doen. Maar als hij weer wakker wordt, blijkt dat de schildpad, die steeds heeft doorgelopen, de finish al bereikt heeft. De moraal van het verhaal: wie zich te veel laten leiden door uiterlijk of vooroordelen kan zich weleens heel erg vergissen.

Een andere bekende schrijver van fabels is de Fransman Jean de la Fontaine. Zijn werk Les Fables (1668) is een verzameling van 243 fabels in dichtvorm. Bekende fabels van De la Fontaine zijn De krekel en de mier en De vos en de raaf. 

In veel sprookjes komen dieren voor. Sprookjes zijn volksverhalen met veel fantasie en ook een moraal. Ze willen vooral laten zien wat de verschillen zijn tussen goed en kwaad en in bijna alle sprookjes overwint het goede. De dieren die in sprookjes voor komen gedragen zich als mensen.

Bekende sprookjes waarin dieren een belangrijke rol spelen zijn: Roodkapje,  De Chinese Nachtegaal, De wolf en de zeven geitjes, De gelaarsde kat, De drie kleine biggetjes en De Bremer Stadsmuzikanten. In sprookjes komen ook vaak fantasiedieren voor zoals in Belle en het Beest en Joris en de draak. 

Een van de oudste, klassieke kinderboeken waar veel dieren in voorkomen is het boek  Alice in Wonderland (1865) van Lewis Caroll. Zo is er een wit konijn met een horloge die altijd haast heeft, een kat die de hele tijd grijnst, een rups die een waterpijp rookt en een haas die theedrinkt. Alice komt via een konijnenhol na een lange val in deze bijzondere wereld van deze dieren terecht. Een wereld waarin in alle normen en waarden, wetten en regels uit onze gewone, dagelijkse realiteit van het leven op de hak worden genomen. 

Een ander klassiek kinderboek uit de 19e eeuw is Black Beauty van de Britse schrijfster Anna Sewell uit 1877. De volledige titel is Black Beauty : the Autobiography of a Horse. Een autobiografie is ook precies wat de roman is. Het prachtige paard Black Beauty vertelt namelijk haar eigen levensverhaal. Sewell schreef het boek in eerste instantie voor volwassenen en wilde hiermee de mishandeling van paarden aan de kaak stellen. Denk hier bij aan het couperen van staarten en het gebruik van te strakke teugels, wat in die tijd heel gewoon was. Met haar boek probeerde ze te bereiken dat mensen, paarden met meer liefde en vriendelijkheid zouden bejegenen. Later werd haar boek meer beschouwd als kinderboek en door duizenden kinderen over de hele wereld gelezen. 

De Engelse Rudyard Kipling publiceerde in 1894 een verhalenbundel genaamd The Jungle Book (Het jungleboek). De bekendste verhalen uit dit boek gaan over de jongen Mowgli die in de jungle van India wordt op gevoed door een groep wolven. De verhalen hebben de kenmerken van een fabel: de dieren hebben menselijke trekjes en Kipling probeert de lezer ook wat wijze lessen bij te brengen. In 1895 verscheen het tweede boek van The Jungle Book. Bekende karakters naast Mowgli zijn Bagheera, de zwarte panter, Baloo, de beer en Kaa, de python.

In 1902 schreef de Britse natuurwetenschapper en illustratrice Beatrix Potter haar eerste boek over Peter Konijn: The Tale of Peter Rabbit. Tussen 1904 en 1912 verschenen vervolgens nog vijf boeken over Peter Konijn. Peter woont met zijn moeder en zijn zusjes in een konijnenhol. De zes boeken vertellen het levensverhaal van Peter. De boeken zijn vooral bekend geworden door de mooie illustraties. 

Niels Holgersson's wonderbare reis (1906) van Selma Lagerlöf is ook een prachtig jeugdboek waarin een dier een hoofdrol speelt. De ondeugende en vervelende jongen Niels word door een kabouter meegenomen op een wonderbare reis. Op de rug van de gans Márti maakt Niels samen met een zwerm ganzen een reis door Zweden en Lapland. Hij beleeft veel spannende avonturen maar leert ook veel wijze lessen. 

En dan mag hier natuurlijk Nijntje niet vergeten worden. Nijntje Pluis is de hoofdpersoon van een serie kinderboeken over een konijntje. Schrijver en tekenaar Dick Bruna publiceerde zijn eerst boek over Nijntje in de jaren '50. Nijntje is op een eenvoudige manier getekend met dikke lijnen en met gebruikmaking van primaire kleuren. De verhaaltjes gaan over alledaagse dingen die heel herkenbaar zijn voor kleine lezertjes. Een paar voorbeelden van verhaaltjes: Nijntje op school, Nijntje in het ziekenhuis en Het huis van Nijntje. De Nederlandse Nijntje heeft sinds de jaren '50 de hele wereld veroverd. In het buitenland heet Nijntje meestal Miffy omdat Nijntje in de meeste talen een naam is die onuitspreekbaar is. 

Twee klassieke en populaire romans voor volwassenen over dieren zijn Moby Dick (1851) van Herman Melville en Animal Farm (1945) van George uit Orwell.

Moby-Dick is een grote, witte potvis die berucht is onder walvisvaarders. Hij heeft namelijk al veel onheil gebracht. Kaptein Ahab maakt jacht op Moby-Dick. Hij is uit op wraak want in een eerdere confrontatie met het grote dier heeft de kapitein zijn been verloren. Moby-Dick en kapitein Ahab zullen een strijd voeren op leven en dood. 

Schrijver Melville baseerde het boek op zijn eigen ervaringen als walvisvaarder. Het is een zeer spannend boek geworden vol actie. Melville maakt gebruik van een zeer uitgebreid vocabulaire, symboliek en diverse literaire genres. Het boek werd in eerste instantie niet goed ontvangen en werd een flop. Pas na de dood van de schrijver in de 20e eeuw kreeg de roman eindelijk de waardering die het verdiende.